الإحسان إلى الجار، وكفّ الأذى، والابتسامة صدقة

مرجعٌ تعليمي مُعزَّز بالأدلة — عربي / English / తెలుగు (Telugu)

26) الإحسان إلى الجار حقٌّ واجب Neighborly Kindness is an Obligation

26a) معنى الإحسان وحدود حقّ الجار

الإحسان إلى الجار يشمل كل وجوه الخير: حسن الخلق، كفّ الأذى، إعانة المحتاج، مشاركة الأفراح والأتراح، الإهداء، الرفق بالأطفال وكبار السن، صيانة الخصوصية. والجار ثلاثة:
1) جارٌ مسلم ذو رحم: له ثلاثة حقوق (حق الإسلام، والقرابة، والجوار).
2) جارٌ مسلم: له حقان (الإسلام والجوار).
3) جارٌ غير مسلم: له حق الجوار والإحسان العام. (نقله أهل العلم عن عموم النصوص، وانظر «الأدب المفرد» للبخاري، وحسَّنه بعض المعاصرين).
Doing good to one’s neighbor includes all forms of goodness: refined manners, refraining from harm, helping the needy, sharing times of joy and grief, gifting, gentleness with children and the elderly, and protecting privacy. Neighbors are of three types:
  1. A Muslim relative — he holds three rights: Islam, kinship, and neighborhood.
  2. A Muslim (non‑relative) — two rights: Islam and neighborhood.
  3. A non‑Muslim — the right of neighborhood and general kindness (as indicated by the general texts; see al‑Adab al‑Mufrad).
పొరుగువారికి ఉపకారం అంటే మాటల్లో, పనిలో, మనసులో మెలకువ—హాని చేయకపోవడం, అవసరమైతే సాయం, సంతోషం/దుఃఖంలో పంచుకోవడం, బహుమతులు, గోప్యత గౌరవించడం. పొరుగువారు మూడు రకాలుగా భావించబడ్డారు: (1) ముస్లిం బంధువు—మూడు హక్కులు, (2) ముస్లిం—రెండు హక్కులు, (3) ముస్లిం కాని—గౌరవం మరియు ఉపకారం అనే హక్కులు.

26b) الأدلة القرآنية ومعانيها

قال الله تعالى: ﴿وَاعْبُدُوا اللَّهَ… وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ﴾ (النساء: 36). جمعت الآية أصناف الجار وأثبتت لهم الإحسان. وقال: ﴿وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾ (البقرة: 195): قاعدة عامة يدخل فيها الجار قطعًا.
Qur’an 4:36 mentions both the near neighbor and the distant neighbor, commanding ihsān (kindness). Qur’an 2:195 says, “Do good; indeed Allah loves the doers of good” — a universal rule that certainly includes neighbors.
ఖురాన్ (నిసా:36) లో దగ్గరి/దూరపు పొరుగువారికి ఉపకారం చేయమని స్పష్టం. “బఖరా:195” — “మంచి చేయండి; ఉపకారం చేసేవారిని అల్లాహ్ ప్రేమిస్తాడు.”

26c) الأدلة من السنة وشرحها

«ما زال جبريل يوصيني بالجار حتى ظننت أنه سيورِّثه» (البخاري ومسلم).
«مَن كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليكرم جاره» (البخاري ومسلم).
«إذا طبختَ مرقةً فأكثر ماءها وتعاهد جيرانك» (مسلم).
«لا يمنعْ جارٌ جارَه أن يغرز خشبةً في جداره» (البخاري ومسلم).
“Gabriel kept advising me about the neighbor until I thought he would assign him a share of inheritance” (Bukhari, Muslim).
“Whoever believes in Allah and the Last Day should honor his neighbor” (Bukhari, Muslim).
“When you cook a stew, add water and take care of your neighbors” (Muslim).
“Let not a neighbor prevent his neighbor from fixing a beam in his wall” (Bukhari, Muslim).
ప్రవక్త ﷺ చెప్పారు—జిబ్రాయిల్ పొరుగువారిపై పునఃపునః وصية చేశారు; “అల్లాహ్, ఆఖరి రోజు నమ్మినవాడు పొరుగువారిని గౌరవించాలి”; “కూర చేస్తే నీళ్లు పెంచి పొరుగువారిని చూసుకో”; “గోడలో కఠినం పెట్టుకునేందుకు అడ్డుకోకూడదు”.

26d) تطبيقات عملية معاصرة

  1. السؤال عن حال الجار وزيارته عند المرض.
  2. مشاركة الطعام ولو بشيء يسير.
  3. التهنئة والتعزية.
  4. عدم الإزعاج بالضوضاء.
  5. احترام المواقف والممرات المشتركة.
  6. عدم رمي القاذورات أو الروائح المزعجة.
  7. إعارة الأدوات وردّها.
  8. حماية البيت عند السفر.
  9. مجموعة تواصل للعمارة لحلّ المشكلات بلطف.
  10. عند الخلاف: الاعتذار والصلح والتحكيم الودي.
  1. Check on sick neighbors and visit them.
  2. Share food, even a small portion.
  3. Offer congratulations and condolences.
  4. Avoid loud noise and disturbances.
  5. Respect parking spots and shared hallways.
  6. No littering or nuisance odors.
  7. Loan tools and return them in good condition.
  8. Watch over their home when they travel.
  9. Use a building chat to kindly solve issues.
  10. In disputes, start with apology and amicable mediation.
  1. అనారోగ్య సమయంలో సందర్శించడం.
  2. ఆహారం పంచుకోవడం.
  3. శుభాకాంక్షలు/సంతాపం.
  4. శబ్దంతో ఇబ్బంది పెట్టకపోవడం.
  5. పార్కింగ్/ప్రవేశం గౌరవించడం.
  6. చెత్త/దుర్వాసనలు వద్దు.
  7. పరికరాలు ఇచ్చిపుచ్చుకోవడం.
  8. ప్రయాణంలో ఇల్లు చూడడం.
  9. సమస్యలు—స్నేహపూర్వకంగా పరిష్కారం.
  10. వివాదం—క్షమాపణ + మధ్యవర్తిత్వం.

26e) الأثر والفقه: حقوق غير المسلم وحلّ النزاع

الإحسان يزرع الثقة والأمن ويجعل الجار داعيةً بالفعل. لغير المسلم حقٌّ ثابت بنصوص العموم (النساء: 36). عند التعدّي: يُزال الضرر، وتُضمن الحقوق، ويُرجع للقضاء عند الحاجة، مع بقاء روح المودة.
Kindness builds trust and safety and turns a Muslim into a practical caller to Islam. The non‑Muslim neighbor has a confirmed right by the general texts (Qur’an 4:36). When aggression occurs: remove the harm, guarantee rights, and resort to legal channels if needed — while maintaining goodwill.
ఉపకారం నమ్మకాన్ని పెంచుతుంది. ముస్లిం కాని పొరుగువారికీ హక్కు ఉంది (నిసా 36). దౌర్జన్యం జరిగితే—హాని తొలగింపు, హక్కుల భద్రత, అవసరమైతే చట్టపరమైన మార్గం; స్నేహ భావం కొనసాగాలి.

27) كفُّ الأذى عن الناس صدقة Refraining from Harm is Charity

27a) المعنى ومقاصد الشريعة

الأذى يكون باللسان (سبّ، غِيبة، نميمة، بهتان) وباليد (اعتداء، سرقة، تخريب) وبالسبب (إزعاج، تلويث، تضليل إعلامي). كفُّه يحقّق مقاصد الشريعة: حفظ الدين والنفس والعقل والمال والعِرض. وأصلٌ جامع: «لا ضرر ولا ضرار» (ابن ماجه وصححه النووي).
Harm occurs by the tongue (insults, backbiting, slander), by the hand (assault, theft, vandalism), and by causation (nuisance, pollution, misinformation). Refraining from it fulfills the maqāṣid of Sharī‘ah: protection of religion, life, intellect, wealth, and honor. A foundational maxim: “No harm and no reciprocating harm.”
హాని—మాట, చెయ్యి, కారణం ద్వారా. దాన్ని ఆపడం శరీయత్ లక్ష్యాలు (దీన్, ప్రాణం, బుద్ధి, ఆస్తి, గౌరవం) కాపాడుతుంది. పునాది నియమం: “హాని లేదు; ప్రతిహాని లేదు.”

27b) أدلة قرآنية مانعة للأذى

﴿وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ…﴾ (الأحزاب:58).
﴿لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ… وَلَا تَنَابَزُوا﴾ (الحجرات:11)، ﴿وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا﴾ (الحجرات:12).
﴿وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾ (الإسراء:53).
﴿وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ﴾ (الأعراف:56).
Ahzab 58: those who harm believers carry slander and a manifest sin.
Hujurat 11–12: no mocking, no offensive nicknames, no spying, no backbiting.
Isra 53: “Tell My servants to say that which is best.”
A‘raf 56: “Do not spread corruption on earth,” which includes environmental and public‑space harm.
అహ్జాబ్ 58—హాని పెద్ద పాపం; హుజురాత్ 11–12—తిడ్లు/పేర్లు/గూఢచర్యం/వెనకమాట నిషిద్ధం; ఇస్రా 53—మంచి మాట; అఃరాఫ్ 56—భూమిపై అవ్యవస్థ వద్దు.

27c) أدلة السنة وشرحها

«المسلم مَن سلِم المسلمون من لسانه ويده» (البخاري ومسلم).
«إماطة الأذى عن الطريق صدقة» (البخاري ومسلم).
«مَن كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيرًا أو ليصمت» (البخاري ومسلم).
حديث المفلس (مسلم): من شتمَ وأكلَ مالَ غيره تسقط حسناته لهم.
«مَن ضارَّ ضارَّ الله به» (الترمذي وحسّنه).
“The Muslim is the one from whose tongue and hand other Muslims are safe” (Bukhari, Muslim).
“Removing a harmful object from the road is charity” (Bukhari, Muslim).
“Whoever believes in Allah and the Last Day should speak good or remain silent” (Bukhari, Muslim).
The Bankrupt Hadith (Muslim): one who wronged others will have his good deeds transferred to them.
“Whoever harms others, Allah will harm him” (Tirmidhi, graded ḥasan).
నిజమైన ముస్లిం—ఇతరులు అతని నాలుక/చేతి నుంచి సురక్షితం; రోడ్డు అడ్డంకి తొలగించడం—దానం; “మంచి మాట లేదా నిశ్శబ్దం”; “దివాళా హదీస్”—హక్కులు తీయబడి అతని పుణ్యాలు పోతాయి; “ఎవరు హాని చేస్తారో అల్లాహ్ వారిపై హాని చేస్తాడు.”

27d) تطبيقات معاصرة (أمثلة)

  1. الامتناع عن التنمّر الرقمي والسبّ.
  2. عدم نشر الشائعات أو تسريب الخصوصيات.
  3. احترام الجيران (ضوضاء/مواقف).
  4. إزالة العوائق من الممرات والسلالم.
  5. الالتزام بقواعد المرور.
  6. عدم تلويث الشوارع والمرافق.
  7. ترك الغشّ التجاري ورفع الأسعار ظلمًا.
  8. أمانة العمل وعدم تعطيل مصالح الناس.
  9. تجنّب الرسائل المسيئة في المجموعات.
  10. الالتزام بضوابط البناء ومنع الضرر.
  11. حماية الضعفاء (أطفال/كبار السن) في الحيّ.
  12. إن حدث ضرر: اعتذار وتعويض وردّ مظالم.
  1. Avoid cyber‑bullying and insults.
  2. Do not spread rumors or leak private data.
  3. Respect neighbors (noise/parking).
  4. Remove hazards from corridors and stairs.
  5. Follow traffic rules.
  6. Do not pollute public spaces.
  7. No price‑gouging or commercial fraud.
  8. Work with integrity; do not delay people’s needs.
  9. Avoid offensive messages in family/work groups.
  10. Construction: permits and harm prevention.
  11. Protect vulnerable residents (children/elderly).
  12. If harm occurs: apologize, compensate, and restore rights.
  1. సైబర్ బుల్లీయింగ్ వద్దు.
  2. వదంతులు/ప్రైవసీ లీక్ వద్దు.
  3. పొరుగువారి గౌరవం.
  4. మార్గాల్లో అడ్డంకులు తొలగింపు.
  5. ట్రాఫిక్ నియమాలు పాటించడం.
  6. పబ్లిక్ ప్రదేశాల శుభ్రత.
  7. అన్యాయంగా ధరలు పెంచకపోవడం.
  8. పనిలో నిజాయితీ.
  9. దూషణ సందేశాలు వద్దు.
  10. కట్టడం—అనుమతులు, హాని నివారణ.
  11. బలహీనులకు రక్షణ.
  12. హాని జరిగితే—క్షమాపణ, పరిహారం.

27e) الأثر والعلاج الشرعي

كفّ الأذى يصنع مجتمعًا آمنًا، ويقي العبد مواقف القصاص يوم القيامة (حديث المفلس). العلاج عند التعدّي: التوبة، ردّ الحقوق، طلب العفو، الصلح، ثم توثيق الحقوق عند الحاجة.
Refraining from harm creates a safe society and protects a servant from retribution on the Day of Judgment (the Bankrupt Hadith). The remedy after transgression: repent, return rights, seek forgiveness, reconcile, and document agreements when needed.
హాని చేయకపోవడం—శాంతి సమాజం. తప్పు అయితే—తపస్సు, హక్కుల తిరిగి ఇవ్వడం, క్షమాపణ, ఒప్పందం లిఖితం.

28) الابتسامة في وجه الأخ صدقة A Smile is Charity

28a) المعنى والنيّة والضوابط

الابتسامة صدقةٌ إذا اقترنت بالصدق والإخلاص، وهي بابُ مودةٍ ورفق. ليست سخريةً ولا استهزاءً، ولا تُستعمل لتضييع الحقوق. مراعاة الضوابط: الحياء، عدم الخلوة المحرّمة، احترام المقامات (مواساة الحزين بابتسامة رقيقة لا صخب فيها).
A smile counts as charity when joined with sincerity. It is a gateway to affection and gentleness, not mockery or derision, and never a tool to bypass people’s rights. Observe the limits: modesty, no unlawful seclusion, and respect for context (a soft, gentle smile when consoling the distressed).
నవ్వు—నిష్కపటంగా ఉంటే దానం. ఎగతాళి కాదు; హక్కులు దాటేందుకు కాదు. పరిమితులు—లజ్జ, నిషిద్ధ ఖల్వత్ కాదు, సందర్భ గౌరవం.

28b) أدلة قرآنية مربية على البِشر

﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ﴾ (آل عمران:159): اللين والبشاشة سببُ اجتماع القلوب.
﴿وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ﴾ (آل عمران:159).
﴿ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾ (فصّلت:34).
﴿فَتَبَسَّمَ ضَاحِكًا مِّن قَوْلِهَا﴾ (النمل:19).
Al ‘Imran 159: with mercy from Allah, the Prophet was gentle with them; harshness would have driven people away.
Fussilat 34: “Repel evil with that which is best.”
Naml 19: Solomon smiled, laughing at the ant’s words — a Qur’anic image of cheerful composure.
ఆల్ ఇం‌రాన్ 159—మృదుత్వం; ఫుస్సిలత్ 34—దోషానికి మంచిదే ప్రతిగా; నమ్ల్ 19—సులైమాన్ ప్రవక్త చిరునవ్వు.

28c) أدلة السنة وسيرة النبي ﷺ

«تبسُّمك في وجه أخيك صدقة» (الترمذي).
«لا تحقرنَّ من المعروف شيئًا ولو أن تلقى أخاك بوجه طلق» (مسلم).
شهادة الصحابة: «ما رآني رسولُ الله ﷺ منذ أسلمتُ إلا تبسَّم» (البخاري عن جرير). وفي «الشمائل المحمدية» للترمذي: كان كثير التبسُّم.
“Your smile in your brother’s face is charity” (Tirmidhi).
“Do not belittle any good deed, even meeting your brother with a cheerful face” (Muslim).
Testimony of Companions: “The Messenger of Allah never saw me but he smiled at me” (Bukhari, by Jarir). In al‑Shamā’il: he frequently smiled.
“సోదరుని చూసి చిరునవ్వు—దానం” (తిర్మిధి); “ఏ మంచి పనినీ చిన్నది అనుకోకు—ప్రసన్న ముఖం కూడా” (ముస్లిం); సహచరుల సాక్ష్యం—ప్రవక్త ఎల్లప్పుడు నవ్వేవారు.

28d) تطبيقات عملية (أمثلة)

  1. استقبال الأهل والجيران بوجهٍ طلق.
  2. افتتاح الاجتماعات التعليمية/العملية بابتسامة.
  3. تهدئة الطفل القَلِق.
  4. تهوين الانتظار على العملاء/المرضى.
  5. المصافحة مع ابتسامة وذكر السلام.
  6. في الخلاف: ابتسامةُ احترامٍ مع وضوح الموقف.
  7. عند الاعتذار: ابتسامةُ صدق.
  8. تبسّمٌ مع كلمة دعاء.
  9. زرع التفاؤل في فرق العمل.
  10. مَن عُرف بالصرامة—ليجعل للابتسامة نصيبًا.
  11. على المنابر—بقدرٍ لا يُذهب الوقار.
  12. تربية الأبناء على “وجهٍ طلقٍ وسلامٍ لطيف”.
  1. Welcome family and neighbors with a cheerful face.
  2. Open classes/meetings with a smile.
  3. Calm an anxious child.
  4. Ease waiting time for clients/patients.
  5. Shake hands, smile, and offer salām.
  6. In disputes: a respectful smile with clarity.
  7. When apologizing: a sincere smile.
  8. A smile with a short supplication.
  9. Spread optimism across tired teams.
  10. If known as strict, make room for a smile.
  11. On platforms/pulpits: smile without losing dignity.
  12. Raise children on “a cheerful face and gentle salām.”
  1. కుటుంబం/పొరుగువారిని ఆనందంగా స్వాగతించండి.
  2. తరగతులు/మీటింగ్‌లను చిరునవ్వుతో ప్రారంభించండి.
  3. భయపడే పిల్లను ధైర్యం చెప్పండి.
  4. సేవ పొందేవారి నిరీక్షణ తేలిక చేయండి.
  5. చిరునవ్వు + సెలాం.
  6. వివాదంలో—గౌరవ నవ్వు.
  7. క్షమాపణ—నిష్కపట నవ్వు.
  8. దువాతో నవ్వు.
  9. టీమ్‌లలో ఆశ పెంచండి.
  10. కఠినత తగ్గించి చిరునవ్వుకు స్థలం.
  11. వేదికలపై—గౌరవం కాపాడుతూ.
  12. పిల్లల పెంపకం—ప్రసన్న ముఖం.

28e) الأثر الدعوي والاجتماعي

الابتسامة تقرّب القلوب، وتُذهب الوحشة، وتحوّل العداوة إلى وُدّ (فصّلت:34). وهي صدقةٌ يومية لا كُلفة فيها، وتترك أثرًا تربويًا عميقًا في الأسرة والعمل والمجتمع.
Smiling brings hearts together, dispels estrangement, and can turn enmity into friendship (Fussilat 34). It is a cost‑free daily charity with deep educational impact at home, school, and work.
చిరునవ్వు—హృదయాలు దగ్గర చేస్తుంది; విభేదాలు తగ్గిస్తుంది (ఫుస్సిలత్ 34). ఖర్చులేని దానం—కుటుంబం/పాఠశాల/పని స్థలాల్లో గొప్ప ఫలితం.

سيناريوهات قصيرة Focused Scenarios

أمثلة مركّزة (عربي / English / తెలుగు)

  • الجار المريض: أرسِل طبق شوربة، رسالة دعاء، وتفقّد احتياجاته (مسلم: «تعاهد جيرانك»).
  • أذى الطريق: إن رأيت زجاجًا مكسورًا فأَزِلْه أو بلّغ الجهة المختصة («إماطة الأذى عن الطريق صدقة»).
  • الابتسامة في الخلاف: نزاع موقف سيارات؛ قابِل الشكوى بابتسامة واعتذار واقتراح حلّ مشترك.
  • Sick neighbor: send soup, a dua message, and check needs (Muslim: “take care of your neighbors”).
  • Road hazard: if you see broken glass, remove it or notify the city (“Removing harm from the road is charity”).
  • Smile during dispute: a parking quarrel? meet the complaint with a smile, apology, and a shared solution.
  • అస్వస్థ పొరుగువారు: సూప్/దువా పంపి అవసరాలు అడగండి.
  • రోడ్డు అడ్డంకి: గాజు/రాయి తొలగించండి లేదా సమాచారమివ్వండి.
  • వివాదంలో చిరునవ్వు: పార్కింగ్ వివాదం—చిరునవ్వు, క్షమాపణ, సంయుక్త పరిష్కారం.

ضوابطٌ ومسائل فقهية مهمّة Key Fiqh Guidelines

  • ترتيب الحقوق: الوالدون، الأرحام، ثم الجيران… لكن لا تُهمل حقّ الجار.
  • حقّ غير المسلم: ثابتٌ بعموم النصوص (النساء:36) وسيرة النبي ﷺ.
  • رفع الضرر المادي: التعويض، إزالة السبب، الاستعانة بالسلطة عند اللزوم.
  • التوبة من أذى اللسان: إقلاعٌ وندمٌ واستحلال المظلوم وذكره بالخير بعد الغِيبة.
  • الابتسامة والوقار: ليست للسخرية، ولا في خلوةٍ محرّمة، وتُراعى المقامات.
  • Order of rights: parents, relatives, then neighbors — yet do not neglect the neighbor’s right.
  • Right of the non‑Muslim: confirmed by general texts (4:36) and the Prophet’s ﷺ conduct.
  • Removing material harm: compensation, removing causes, and legal recourse if needed.
  • Repenting from tongue‑harm: stop, regret, seek the victim’s pardon, and mention him with good thereafter.
  • Smile with dignity: not mockery, not in unlawful seclusion, and context‑aware.
  • హక్కుల క్రమం—తల్లిదండ్రులు, బంధువులు, తరువాత పొరుగువారు.
  • ముస్లిం కాని పొరుగువారి హక్కు—నిసా 36, ప్రవక్త సీరా.
  • ఆర్థిక/భౌతిక నష్టం—పరిహారం, కారణం తొలగింపు, చట్ట మార్గం.
  • నోటితో హాని—విడిచిపెట్టడం, పశ్చాత్తాపం, క్షమాపణ అడగడం, మంచి మాటలతో సరిచేయడం.
  • నవ్వు—గౌరవంతో, ఖల్వత్ కాదు, సందర్భ బద్ధం.

المراجع الحديثية والقرآنية (مختارة) Selected References

  • القرآن الكريم: النساء 36؛ البقرة 195؛ الأحزاب 58؛ الحجرات 11–12؛ الإسراء 53؛ الأعراف 56؛ آل عمران 159؛ فصّلت 34؛ النمل 19.
  • صحيحا البخاري ومسلم: الوصية بالجار، إكرام الجار، إزالة الأذى عن الطريق، المسلم من سلم المسلمون من لسانه ويده، حديث المفلس، عدم منع غرز الخشبة.
  • سنن الترمذي: خير الجيران، تبسّمك في وجه أخيك.
  • ابن ماجه (وصححه النووي): «لا ضرر ولا ضرار».
  • الشمائل المحمدية للترمذي.
  • الأدب المفرد للبخاري.
  • Qur’an: 4:36; 2:195; 33:58; 49:11–12; 17:53; 7:56; 3:159; 41:34; 27:19.
  • Bukhari & Muslim: counsel on neighbors; honoring neighbors; removing road harm; “A Muslim is the one…”; the Bankrupt Hadith; “do not prevent a beam.”
  • Tirmidhi: “Best neighbors”; “Your smile is charity.”
  • Ibn Majah (authenticated by al‑Nawawi): “No harm and no reciprocating harm.”
  • al‑Shamā’il al‑Muhammadiyyah (Tirmidhi); al‑Adab al‑Mufrad (Bukhari).
  • ఖురాన్: నిసా 36; బఖరా 195; అహ్జాబ్ 58; హుజురాత్ 11–12; ఇస్రా 53; అఃరాఫ్ 56; ఆల్ ఇం‌రాన్ 159; ఫుస్సిలత్ 34; నమ్ల్ 19.
  • బుఖారీ/ముస్లిం: పొరుగువారి وصية; ఇكرామ; రహదారి అడ్డంకి; “ముస్లిం అనేవాడు…”; “దివాళా హదీస్”; “కఠినం నిరోధించవద్దు”.
  • తిర్మిధి: “ఉత్తమ పొరుగువారు”; “చిరునవ్వు—దానం”.
  • ఇబ్న్ మాజహ్: “హాని లేదు; ప్రతిహాని లేదు.”
  • శమాయిల్; అదబ్ అల్ ముఫ్రద్.

Note: Translations are explanatory; consult classical commentaries (Ibn Kathir, al‑Nawawi, Ibn Hajar) for extended context.